Per 1 april 2022 is de Oosterkerk door de gemeente Amsterdam verkocht aan Stadsherstel Amsterdam. Daarmee is een einde gekomen aan het beheer door Stichting Oosterkerk, die deze rol onafgebroken vanaf 1986 heeft vervuld.

De verkoop van de kerk is de uitkomst van een proces dat zich vanaf 2004 heeft afgespeeld, grotendeels buiten het zicht van de buurt, de stichting en de gebruikers van de kerk. Achttien jaar lang waren wij, de direct betrokkenen bij het gebouw, steevast de laatsten die werden geïnformeerd. Op geen van de vele plannen die we hebben zien voorbijkomen, hebben wij invloed gehad. Talloze malen hebben wij contact gezocht, met de gemeente Amsterdam, met Stadsherstel en met andere partijen. Dit vanuit de gedachte dat de kerk in 1980-1984 was gerestaureerd met het oog op gebruik door en voor de buurt, terwijl bekend mocht worden verondersteld dat het beheer door Stichting Oosterkerk, nota bene door de stad zelf in het leven geroepen, inhoudelijk succesvol was en de stad relatief weinig kostte. Een verdere verlaging van de kosten en verhoging van de opbrengsten zou zonder meer mogelijk zijn geweest, maar onze voorstellen daartoe zijn door geen van de partijen ooit serieus bekeken.

Het vertrek van de stichting uit de Oosterkerk is onvrijwillig, en zou te vermijden zijn geweest. Dat het ook nog eens de afsluiting werd van een bittere periode, is vooral aan de Protestantse Kerk Amsterdam te wijten. Deze organisatie huurde sinds 2015 onder de naam Citykerk (alias Huis van verbinding, Huis van inspiratie, Vrouwenhuis, etc. etc.) ruimte van ons en ontplooide in de kerk initiatieven die er, zeker aanvankelijk, sympathiek uitzagen. Helaas begon de organisatie, met name sinds de komst van mevrouw Mirjam Sloots, steeds onaangepaster gedrag te vertonen. Andere gebruikers van de kerk hinderen, de vloer aanvegen met afspraken, corona-protocollen opzichtig negeren, het gebouw beschadigen en vervuilen, slecht betaalgedrag etc. etc. Dat de afdeling Vastgoed van de gemeente, onze huisbaas, dit gedrag weigerde te veroordelen en ons zelfs expliciet heeft verboden ertegen op te treden, heeft ons verbijsterd. De stad steunde daarmee een partij die steeds duidelijker tot doel had de stichting uit het gebouw te werken. Dat uiteindelijk ook Stadsherstel, zonder enige vorm van hoor en wederhoor, de PKA is gaan steunen, heeft ons diep teleurgesteld.

Er worden verhalen verteld over de Stichting Oosterkerk. Zo over de beëindiging van onze concertreeks. Inderdaad is ons gevraagd om in de tijd tot aan de voorgenomen verbouwing van de Oosterkerk concerten te blijven organiseren. Allerlei partijen menen zelfs te weten dat ons een genereus aanbod is gedaan, dat wij hebben geweigerd. De waarheid is dat Stadsherstel tot het allerlaatste moment heeft gewacht met in te gaan op onze herhaalde uitnodigingen om te spreken over de periode tussen de verkoop en de voorgenomen verbouwing van de kerk. Het eerste gesprek vond plaats op 21 februari, vier dagen voor de verkoop. Stadsherstel zette ons meteen tegen de muur. Onze beheerstaak zou per 1 april eindigen, en daarmee onze verdiensten, terwijl de kosten voor de concerten zouden doorlopen. Er zou ‘natuurlijk’ een bedrag bijkomen aan ‘huur’, waar verder geen getal aan werd gehangen. Stadsherstel vond het ‘geen bezwaar’ als wij door zouden gaan concerten te organiseren, en voor de extra kosten moesten we maar subsidies aanvragen, waarbij Stadsherstel ons dan wel weer wilde ‘helpen’. Hoe zoiets op termijn van enkele weken haalbaar zou kunnen zijn, bleef onduidelijk, maar mochten de subsidies de kosten niet volledig dekken, konden we, volgens Stadsherstel,bezuinigen op de gages van de musici. Daar kwam het vooruitzicht bij dat de concerten zouden moeten passen in een agenda die per 1 april zou worden beheerd door Stadsherstel en beheerst door Citykerk.

Wij hebben besloten onze periode in de Oosterkerk af te sluiten in stijl: veertien dagen muziek op hoog niveau, voor iedereen die het wilde horen. Het waren dure dagen, maar alleen al het feit dat iedere cent is gegaan naar bedenkers, uitvoerders, werkers en makers, in plaats van naar de salarissen van Stadsherstel, maakt dat we er tevreden op terugkijken.

De openheid van de Oosterkerk voor de buurt is in onze optiek een gelopen race. Wellicht zal het de komende jaren mogelijk zijn de kerk te huren voor een vriendelijk ‘buurttarief’ – niemand schijnt te weten hoe hoog dat wordt – maar daarna zullen gebruikers onvermijdelijk te maken krijgen met de commerciële inslag van Stadsherstel. Zo ging het immers in vergelijkbare gevallen. Van de PKA valt weinig te verwachten: ondanks alle ruimte die deze organisatie sinds 2015 in de Oosterkerk had, bracht ze niets van de grond.

Dat we het contact met Stadsherstel niet hebben verbroken, heeft te maken met monumentale orgel, dat door ons is gerestaureerd, bespeeld en in perfecte conditie gehouden, en dat wij graag zouden willen blijven verzekeren van goede zorg. Wij hebben voorstellen daartoe gedaan aan Stadsherstel, en stellen alles in het werk om te zorgen dat die worden aanvaard.

Onbeslist is ook wat er gaat gebeuren met het interieur. De Oosterkerk is een rijksmonument, wat inhoudt dat interieur en orgel niet zonder procedures kunnen worden gewijzigd. Dat we in die procedures zullen deelnemen, ligt voor de hand.

Wij blijven bestaan, kortom. Ook deze website blijft in de lucht, net als de nieuwsbrief, hoewel die minder vaak zal verschijnen. Hoe onze betrokkenheid bij de Oosterkerk vorm zal krijgen, weten we nog niet. Onveranderd blijft onze geschiedenis, de 36 jaar dat we met succes een van de mooiste kerken van het land hebben kunnen beheren en kunnen laten bloeien, tot vreugde van buurtbewoners, musici, orgelfanaten, theatermakers, video-kunstenaars, yoga-beoefenaars, architectuurliefhebbers, schilders, beeldhouwers, kunsthistorici, vele duizenden luisteraars, zinzoekers en toevallige passanten, van onszelf en van talloze vrienden binnen en buiten Amsterdam.

———————————————————————————————————–

Openingswoord bij het afscheidsconcert van Stichting Oosterkerk

30 maart 2022 – door Henk Verhoef

Alles van waarde is weerloos

Ik begin met u mee te nemen naar de jaren ’80, mijn studententijd in Amsterdam. De Oosterkerk was praktisch opgegeven. Een bouwval, op de nominatie om gesloopt te worden. Maar de buurt wilde het gebouw niet kwijt. Het is dankzij de buurt dat het gebouw bleef staan, prachtig werd gerestaureerd en herbestemd. En die herbestemming deed recht aan het feit dat de buurt zich zo nadrukkelijk over de kerk had ontfermd. De gemeente Amsterdam riep een stichting in het leven – de Stichting Oosterkerk – om het gebouw te beheren, en de kerk ging onderdak bieden aan maatschappelijke en sociale instellingen. Het bleek een gelukkige keuze en vijfentwintig jaar lang functioneerde de Oosterkerk werkelijk als een monumentaal, overdekt plein, een echte ontmoetingsplaats in een levendige buurt.

Over de manier waarop de kerk vanaf 2004 onderwerp is geweest van plannenmakerij, ga ik niets zeggen. Evenmin ga ik in op het feit dat de Oosterkerk in het 350e jaar van zijn bestaan dan toch definitief in de wereld van de grote mond het grote geld is getrokken.

Vanavond staan we stil bij het wonderlijke gegeven dat het Stichting Oosterkerk is gelukt het gebouw tot vandaag te blijven beheren, en het, ook na de uitplaatsing van de sociale buurtinstellingen in 2012, te blijven openstellen voor laagdrempelige activiteiten, de concerten in de eerste plaats. Terwijl we nauwelijks meer waren dan ‘kraakwacht’ in dienst van de gemeente Amsterdam, hebben we niet geschroomd een programma te ontwikkelen, zodat de Oosterkerk zou blijven bestaan, open voor iedereen, monumentaal én huiselijk, voor grote en kleine kunst en bijeenkomsten van allerlei aard. Dat is gelukt, bijna toevallig. We hebben nooit gewerkt met grote advertentie-campagnes, mediastrategen of de roeptoeterigheid die veel hedendaagse kunst zo onverteerbaar maakt. We hebben goede musici en kunstenaars uitgenodigd, een kring van belangstellenden opgebouwd en het laten groeien. Het succes is gewoon aan te tonen: waren we twintig jaar geleden al blij met 30 bezoekers per concert, inmiddels komen er met regelmaat 200.

Dat alles eindigt nu. Ik weet dat sommigen schamper spreken over de Stichting Oosterkerk en over de achter ons liggende periode. ‘Er moet nodig eens wat cultuur naar die buurt’, ‘Het is hoog tijd om de bestaande machtsstructuren te doorbreken’. ‘Fijn dat er eindelijk eens iets met de kerk gedaan wordt.’ Nee dan de toekomst. Die zal volgens de nieuwe eigenaar gewéldig zijn. De kerk wordt een open en levend gebouw, een centrum van betekenis en verbinding, tot heil van de buurt en zegen van alle bewoners. Ik heb daar zo mijn gedachten bij.

Voor je het weet, zou je zo maar gaan geloven dat er de afgelopen jaren niets van belang is gebeurd in de Oosterkerk. De werkelijkheid is anders, en ik denk dat we ons niet door praatjesmakers moeten laten afleiden. Wat we hier hebben beleefd, was écht. Het was van grote kwaliteit en altijd voor iedereen toegankelijk. Het was voor de buurt, maar had een veel bredere uitstraling. Het was onnadrukkelijk, breekbaar en kwetsbaar, maar het was ‘van binnenuit’ en waardevol.

Ik sluit af, en wil allereerst u bedanken, onze trouwe bezoekers, onze vrienden en fans. Ik dank ook allen die als bestuurslid of als vrijwilliger werk hebben verzet. Er zijn er velen die ik zou kunnen noemen, en dan zou ik er nog velen vergeten. In plaats daarvan noem ik er twee. Wij hadden de laatste jaren als stichting een programmeur in dienst, Nanny Lauridsen. Ik werk zelf als musicus, en durf te zeggen dat ik zelden iemand heb ontmoet met zo’n neus voor kwaliteit en bijzondere muziek. Iemand ook die goed werk levert zonder kapsones en vertoon. En dan de laatste, David Weber, onze beheerder. Ik noem zijn ongelofelijke werkkracht, zijn trouwe, liefdevolle zorg voor het gebouw, zijn zorgvuldigheid in alles en zijn respectvolle omgang met iedereen.

Wat de toekomst zal brengen, zullen we zien. Vanavond kijken we terug op de 36 jaar dat de Oosterkerk het monumentale huis heeft kunnen zijn van een bijzondere, Amsterdamse buurt. En we doen dat met muziek. U heeft het programma in handen, ik ga daar weinig meer aan toevoegen, dan dat ik hoop dat u geniet.

Dank u wel.